Duindigt in de Tweede Wereldoorlog

In het vakblad Draf&Rensport nr. 12 van 2015 stond een interessant artikel van
Peter van Betten over Duindigt in W.O.II en dat nemen we over, met toestemming.

Boven: Gelijktijdig met de seizoenopening van Duindigt op 22 maart 2015 werd
in het Museum een tentoonstelling geopend over de geschiedenis van het
110 jaar oude Duindigt (1906- 2016). Prachtige oude foto's waren er te zien
over het bezoek van H.M. Koningin-Moeder en zijne excellentie den
Minister van Oorlog op het Duindigt terrein waar het luchtschip "Parseval V"
voor vertrek gereed staat. Ook oude programma's van kort na de
Oorlog, foto's van atletiek wedstrijden en motorraces op Duindigt.

Artikel met de titel 'Duindigt in de Tweede Wereldoorlog':

door Peter van Betten

Zondag heropent de mooie renbaan Duindigt op de grens van Wassenaar en Den Naag haar poorten. Volgend jaar, in 1916, bestaat de baan 110 jaar. Kan Duindigt overleven? Nog meer dan de vorige jaren wachten we vol spanning en ongeduld de ontwikkelingen binnen en buiten de baan af. Kunnen we volgend jaar haar 110e verjaardag vieren? Het nationale draf- & rensport Museum NDR laat door een tentoonstelling een stukje geschiedenis van Duindigt herleven. Een terugblik naar met name de draf- en rensport in oorlogstijd en kort daarna. De Sport kan niet zonder Duindigt!

Voorgeschiedenis
Renbaan Duindigt werd op zaterdag 19 mei 1906 geopend en nam daarmee de functie van de oude Haagse baan Clingendaal over, die van 1882 tot 1904 onder leiding van de Koninklijke Nederlandsche Harddraverij Vereniging één der bekendste en mooiste banen in ons land was. Clingendaal moest verdwijnen en daarop stelde de heer W. Jochems een gedeelte van zijn landgoed Duindigt ter beschikking voor de aanleg van een nieuwe baan. Architect F. Koch ontwierp de plannen en al twee jaar later lag er een nieuwe renbaan van 1.600 meter, stonden de tribunes, het weeghuis en het pittoreske ledenpaviljoen kant en klaar naast de baan. Op het middenterrein was er het zogenaamde "Guldens-terrein' (2e rang), dat steeds druk werd bezocht. In het middenterrein graasden op niet-koersdagen de Lakenvelders (zwarte koeien met een witte band in het midden).

Zeventig jaar na het einde van de Tweede Wereldoorlog
Het is dit jaar alweer 70 jaar geleden dat de Tweede WO eindigde op 5 mei 1945. Op 30 april 1945 pleegde Adolf Hitler zelfmoord. De Hongerwinter was achter de rug en de bevolking trachtte het gewone leven weer op te pakken. Het in 1911 ingevoerde totalisatorverbod had 29 jaar na dato in 1940 zijn invloed doen gelden op de Renbaan Duindigt. Grote stallen en eigenaren verdwenen als sneeuw voor de zon in 1911. Een klein groepje liefhebbers hield de baan overeind ondanks alle tegenspoed. Vele dravers en volbloeds werden in de periode 1911-1940 uitgevoerd. De fokkerij was als gevolg van de verkoop naar het buitenland van de goede merries praktisch vernietigd. Armoe was troef op Duindigt als gevolg van het totalisatorloze tijdperk. In het gezellige café van Gijs Bonnamy "PANORAMA DUINDIGT" in de Wagenstraat troffen in 1935 de koersbezoekers elkaar en dronken een groot glas Heineken's van 20 ml voor slechts 20 centen. Begin 1935 werd een geschil tussen de commissie van voortzetting van de koersen (een groepje eigenaren) en de heer W. Jochems tijdig opgelost, waardoor niet uitgeweken behoefde te worden naar Woudesteijn te Rotterdam. Het bestuur van Duindigt bestond in 1940 uit de heren Siemens, baron Van Heemstra, Jonkheer Van Baerdt van Sminia, J. van den Berg, Frowein, H.N. Jager, Van der Elshout en P. Bon. Er zaten geen dames in het bestuur. Na het uitbreken van de 2e wereldoorlog en de Duitse bezetting vonden er grote veranderingen plaats.

Ontspanning in de oorlog
In de zomer van 1940 was de oorlog al een deel van het dagelijks leven geworden in Nederland. Het was geen ver van bed show meer maar was dichtbij. Sirenes van de luchtalarm loeiden. Rotterdam werd zwaar getroffen, maar ook trof het Eindhoven, IJmuiden, Den Helder en Haarlem. De oorlog was er elk moment. Door ontspanning trachtte men aan de druk te ontsnappen. Bijvoorbeeld door bioscoop bezoek, ook al was het voornamelijk films over de Duitse romantiek en Duitse overwinningen. In het voorprogramma zag men Hitler aan het front en brandende Russische dorpen. Toch bezochten vele Nederlanders de films en werd in 1942 het totaal aantal bezoekers op 43 miljoen geschat. Er viel ook weinig anders te beleven en ze slikten de propaganda Ook toneel en cabaret mocht zich verheugen in stijgende belangstelling om de dagelijkse zorg te vergeten. De zalen waren altijd stampvol herinnert men zich. Ook op sportvelden en in de stadions bleef het druk. Direct na de capitulatie had het sportleven wel even stil gelegen, maar dat duurde heel kort. Er werd weer gevoetbald en gezwommen, er werd atletiek beoefend en er werd gezeild op de plassen. Er waren bokswedstrijden, springconcoursen en biljart-kampioenschappen. Nederlandse beroepswielrijders koersten in Duitsland. "Een sportsman bemoeit zich niet met politiek' zei een van hen lang na de oorlog.
Sport en met name ook de draf- en rensport was lang een aangelegenheid voor de gegoede burgerij: de adel en de militairen. Het "volk" was alleen actief in de rechtstreeks van de volksvermaken ontstane sporten als schaatsen en kaatsen. In 1879 werd de bond voor de Draf- en Rensport opgericht en organiseerde zich op amateurbasis. In de oorlog waren de draf- en rensport en de landelijke verenigingen (met concours hippique) de belangrijkste vertakking van de Paardensport in Nederland. De Koninklijke Nederlandsche Harddraverij en Renvereeniging (KNHRV) was in 1940 een kleine aristocratische besloten vereniging van ongeveer 20 leden die de gehele organisatie van de sport in handen had. In 1940 - 1945 was het vaak ieder voor zich en god voor ons allen. Na de oorlog bleek iedereen bijna in het verzet gezeten te hebben, maar de waarheid was anders. In de Eerste Wereld Oorlog was Nederland neutraal en veel Belgen vluchtten in 1914 naar Nederland. In de WO II kon Nederland zijn neutraliteit niet overeind houden. Ondanks de afspraken viel Duitsland op 5 mei 1940 Nederland binnen. Hoe reageerde onze sport op de nazi terreur? En hoe hield de draf- en rensport zich staande?

De opvatting gold dat politiek en sport strikt gescheiden zaken waren. Zelfs de confrontatie met steeds scherpere maatregelen van de bezetter leidde niet tot verzet. Er vonden goed en foute zaken plaats. Na de oorlog vond - te midden van alle emoties - geen in alle opzichten zorgvuldige zuivering plaats. In de archieven en sportverslagen van de NDR staat weinig vermeld. Ook de naoorlogse bestuurders voelden er weinig voor ouwe koeien uit de sloot te halen en waren bezig met de sport en de opbouw. De minder fraaie kant werd achterwege gelaten.
Bestuurders kregen in de oorlog te maken met LANDSTAND, waarvan Slob een prominent lid was. De landelijke rijvereniging was georganiseerd in de federatie KNFLR. In het bestuur hadden 2 NSB-ers zitting en bestuurders met sympathieën voor de NSB. Direct na de capitulatie had NSB-secretaris Wouter Slob de tegenstelling op de spits gedreven door zijn teleurstelling te uiten over de vlucht van Koningin Wilhelmina in 1940 naar Engeland.

Als het bericht binnenkomt dat de SG van Justitie niet afwijzend staat tegen een opheffing van het toto-verbod, juicht het Duindigt bestuur en de NDR - ondanks de oorlogsmisere! - en ontwikkelt plannen. De Duitse bezetter zag geen aanleiding de ambitieuze plannen te dwarsbomen en achtte de afleiding in de vorm van passieve sportbeoefening voor de bevolking een goede afleiding om opstanden te voorkomen.

Bij de toegangspoort van Duindigt in oorlogstijd stond:
Op grond van de Verordening van den Rijkscommissaris d.d. 14 september 1941 is het betreden van Duindigt aan: JODEN VERBODEN

Jan de Quay (1901-1985) minister-president 1959-1963
Na het begin van de bezetting door de Duitsers nam ook De Quay beslissingen die hem zijn leven lang zouden achtervolgen. Als kersverse regerings commissaris voor de organisatie van arbeid noemde hij het een "Nederlands belang" dat een overschot van arbeidskrachten in NL zou gaan werken bij onze oosterburen. Hij was voorstander van een coöperatief Nederland met Duitsland in de veertiger jaren en kwam in 1941 tot oprichting van de Nederlandse Unie als alternatief voor de NSB.

Kortebanen
In de Tweede Wereldoorlog was er - zowel op de 300 als 800 meter baan - veel geld te verdienen op de Kortebaan. Allouez verdiende over de 300 meter in 1943 het meest van de KB-ers : fl. 8.800. Op de lange baan ontving hij aan prijzengeld fl. 11.075.
In onze Kortebaan-studio in het Museum wordt gewerkt aan een Hall of Fame van Kortebaners, waar Allouez prominent aanwezig is.

Paardenkrant
Onder de naam "Paardensport en Fokkerij, geillustreerd weekblad" verschenen in 1941 en 1942 52 nummers in de 4e en 5e jaargang. Uitgever was N.V Publico en de hoofdredacteur was N. de Jager te Wassenaar. Een jaarabonnement , inclusief Officieel bulletin, kostte fl. 2,83 per kwartaal, en fl. 5,25 per half jaar, losse nummers 25 cent. Vanwege de papierschaarste mocht eind 1942 de oplage niet vergroot worden!

HET JAAR 1941
Negen verenigingen organiseren 61 koersdagen voor 2.013 dravers in 1941 en verdeelden een prijzengeld van fl. 128.610. Op twee plaatsen vonden gedurende 30 dagen in totaal 90 rennen plaats met 411 volbloeds.

HET JAAR 1942
73 dagen werd gedraafd op de Nederlandse banen met 3.079 paarden die in totaal een bedrag van fl. 400.580 verreden. Op 42 koersdagen vonden er rennen plaats met 851 volbloeds. Dravers en volbloeds startten dit jaar volop in binnen- en buitenland, ook in Hamburg, Munchen Dagfling en Wenen.
Op de banen van Duindigt, Mereveld en Hilversum werd volop gekoerst, ondanks de soms moeilijke veevoeders positie. Met toto. Het draf- & rensportseizoen 1942 werd afgesloten met een meeting op Duindigt op 29 november. Het aantal gedekte dravermerries bedroeg dit jaar 140 tegen 109 in 1941.

De Algemeen Leider der NH&RV, Jonkheer K.F. Quarles van Ufford, overlijdt op 19 maart 1942. Op 5 april 1942 opende het koersseizoen met een meeting te Duindigt. In Duitsland startte op 14 juni 1942 in de Grote Prijs van Hamburg de Franse hengst Mesnil Cher van eigenaar G.J. van den Elshout Pzn, gereden door H. Schröder. Hij werd hier 2e en verdiende DM 10.000. Op 2 juli 1942 werd in Hoofddorp de eerste kortebaanwedstrijd gehouden. In Drachten vond op 5 juli het Landskampioenschap op de 800 meter baan plaats. 23 augustus werd de Sweepstakes G gehouden en gewonnen door Gonny D. Herlees het artikel in het recente Fokkerijnummer van 12 maart 2015: "Van Santpoort naar Gonny D".

De draverijen in zowel Nederland, Duitsland, Belgie als Frankrijk namen een hoge vlucht en bloeiden in hoge mate. De reden was dat het publiek vertrouwen had in de wedrennen en kwam daarom talrijk en trouw op en weet dat hun belangen verdedigd werden. Dit gold in mindere mate voor de Belgische draverijen waar de prijzen aanzienlijk minder waren dan het prijzengeld in de rennen. Ook werden daar de regels niet correct toegepast, zij het met uitzondering van Kortrijk waar een comité geregeld streng ingreep. Vandaar de grote opkomst en de grote omzet. In België waren bookmakers werkzaam wat de winst van de banen afroomde. Jan de Vlieger won met de schimmel Gonny D in 1942 de Derby, de eerste Nederlandse Derbywinnares. Haar zoon Tabor won met Bram Nottelman in 1955 de Derby.

Situatie na 1945
Te Hilversum werden op 16 juni 1946 de Sweepstakes verreden. Op 23 juni 1946 werd zowel op Duidigt als te Veendam gekoerst. Op Duindigt alleen rennen en in Veendam werd het Kampioenschap van Groningen op de 800 meter baan verreden en gemakkelijk gewonnen door Juliana Lee. Op 7 juli 1946 werd in Mereveld gereden om de Gemeente Bunnik-beker. Ook daar werd dus al gekoerst! Op 2 juni werd te Kortrijk en op 14 juli te Duindigt werd in 1946 alweer de tweelandenwedstrijd Nederland- Belgie georganiseerd. Een mooie wedstrijd was de interland op Duindigt, die door België werd gewonnen met 40-32. De Belgische hengst Crock won de wedstrijd der vierjarigen voor onze Juliana Lee. Het programma werd die dag aangevuld door shownummers met onder meer Friese paarden, gespannen voor de beugelchais. Op dezelfde dag de Derby K met 18 jonge dravers over 2400 meter met winst voor Kitty Zora. Het Kampioenschap van Nederlandse paarden werd op 4 augustus te Duindigt onder grote belangstelling betwist. Illustre Hanover van stal de Badhoeve (W.H. Geersen) won voor Evelyn Hanover, eigenaar stal Amsterdam.

Herstel toto 1949
Na de oorlog moest gedurende vier lange jaren worden gewacht op het definitieve herstel van de toto. Op 1 april 1949 konden de bezoekers voor het eerst weer bij de totalisator terecht en sindsdien kwam Duindigt weer tot grote bloei. Duindigt werd weer een belangrijke baan en beroemdheden als Gélinotte met Charlie Mills, Jamin met Jean Riaud, Cancanniere, de drie Zweedse broers Nordin, Eddy Freund, Hans Frömming - kortom alle grote mannen met hun fameuze paarden - zijn op Duindigt geweest en hebben er toe bijgedragen dat de Renbaan bekend werd.
In het koersprogrammaboekje "Course", het officiele programma van de Stichting tot exploitatie van Renbanen "Duindigt" (prijs 45 cent) van zondag 7 juli 1957, werden 18 dravers aangegeven in de eerste koers met een prijzengeld van fl. 1.350. Nummer 18, de vierjarige vosruin van Umberto van Messidor uit Fleetness T zegeviert met Willem Leeuwenkamp in 1.26.2 over een afstand van 2520 meter bandenstart. In een ren staan 17 volbloeds ingeschreven en Sans Valeur wint met Henk van der Kraats van trainer Riem voor het door mij gespeelde paard Kandahar. Eerste prijs fl. 4.000. Voor de volbloed, bedoel ik!

1963: Grote Verbouwing
In het voorjaar van 1961 circuleerden al de plannen voor een nieuwe accommodatie, verlichting en aanleg van een halvemijls- baan. Een storm blies op 12 juli 1961 het voorste deel van het dak van de grote tribune af en sloeg tevens een groot gat in het dak van de eigenarentribune. Per 1 januari 1962 huurde de NDR voor 25 jaar Duindigt en de onderhuurder de Koninklijke Harddraverij en Renvereniging werd belast met de exploitatie. In het najaar van 1963 werd de oude tribune uit 1906 gesloopt en op 11 november 1963 sloeg Molly Geertsema de eerste paal voor de nieuwbouw. De hoofdtribune werd 14,5 meter hoog en 71 meter lang. Bekijk op tentoonstelling de tekeningen. De nieuwbouw kostte ruim 1 miljoen gulden. Woensdag 24 juni 1964 vond de opening plaats. In 1966 vierde Duindigt - de oudste baan - zijn zestigjarige bestaan met grote festiviteiten. PR-man Cees Berg bedacht dit jaar de succesvolle "Dag van het Paard" en er werd voor het eerst geoefend met startboxen.
Vanaf 22 maart 2015 toont het Museum te Duindigt vele unieke herinneringen aan de tijden van weleer. Een foto van het bezoek van het luchtschip Parseval V, die om 18.15 uur op 7 mei 1911 op Duindigt landde ontbreekt niet. Onder de toeschouwers waren Koningin-Moeder Emma, de minister van Jusitie Regout en de minster van Oorlog H. Colijn. Ook koersprogramma's uit de jaren veertig en vijftig, foto's, bouwtekeningen en folders kunnen worden bekeken. Wij hopen dat de renbaan Duindigt nog vele, vele jaren mag en kan blijven bestaan.

BRONNEN:
- "Het Paard", voortzetting van de weekbladen Het Paard, de Paardenwereld en Ons Paard
- Paardensport en Fokkerij, 4e, 5e en 6e jaargang, 14e jaargang nr. 27
- "IN DE PAS Sport en lichamelijke opvoeding in Nederland tijdens de Tweede Wereldoorlog" door Andre Swijting
- Durk Minkema "Dravend door de Tijd".
- Informatie-bulletin van de Vereniging van Fokkers. oktober 1996.

Duindigt: Foto van 14 april 1941, de dag van de herinvoering
van de toto. Het middenterrein werd als tweede rang
voor het publiek opengesteld en zo te zien
was er veel belangstelling. Het houten gebouwtje
diende voor versnaperingen, het witte voor de toto.
Deze gebouwtjes werden aan het
einde van WO II geheel verwoest.